ناریش قابیغی
ناریش قابیغی
صمد بهرنگی
چئویرین: احد فرهمندی
منیم سوچوم ایدی؛ هن. جمعه گونو شهرده قالماغا مجبور اولماق منیم سوچوم ایدی. بلکه ده سوچ؛ قارین سانجیسی توتان قهوه‌چی‌نین قادینیندایدی.آمما یوخ، سوچ منده ده، قهوه‌چی‌نین آروادیندا دا دئییلدی. مسئله او قدر ده ساده دئییل. یاخشیدی ایلک باشدان اولایی سیزه دئییم، کیمین سوچلو اولدوغونو اؤزوز سؤیله‌یه‌سیز. بلکه ده اورتادا بیر سوچ یوخوموش.
جمعه‌آخشامی ناهار چاغی‌ایدی. قهوه‌خانانین اؤنونده توت آغاجی‌نین کؤلگه‌سینده اوتورموشدوم، پیتی یئییردیم. سونرا دا یولا چیخیب اتوبوسلا شهره گئدم. مدرسه‌نی تَزه تعطیل ائتمیشدیم. بیلمه‌دیم طاهر، هاچان، کتابلارینی ائوه آپاریب، آت داشقاسینی گتیرمیشدی، اورادا گؤل باشیندا آتی سوواریردی. شیشمیش جیبلریندن تئز‌ـ تئز چؤرک چیخاردیب یئییردی. قهوه‌چی پیتی قاب‌ـ قاجاغینی اؤنومدن گؤتوروب، اوغلو صاحبعلی‌یه منیم اوچون چایلا قلیان گتیرمه‌سینی سؤیله‌دی. یانیمدا اوتوروب: «آا معلم؛ کیچیک بیر خواهیشیم واردی» دئدی.
من: «بویور، نوروش آا.» دئدیم.
صاحبعلی چای‌ـ قلیان دالیجا گئتدی.
قهوه‌چی: «صاحبعلی‌نین آناسی‌نین آخشامدان ایندییه کیمی قارنی سانجیلانیب، آغریسیندان بیر یئرده دورا بیلمیر. شاه‌اسپران عاراغی وئردیک یاخشیلاشمادی، زنجفیل‌له نعنا دمله‌مسی ایچیرتدیک، یاخشیلاشمادی. مینجیق ننه، ناریش قابیغی دمله‌ییب ایچسه توختار دئدی. آنجاق کندده ناریش قابیغی تاپیلمیر. منده بیر پارچا وار ایدی آمما بیر نئچه گون قاباق کیمه وئردیم، بیلمیرم. آا معلم، ایندیکی شهره گئدیرسن، زحمتینی چک، بیزه بیر آز ناریش قابیغی گتیر.» دئدی.
صاحبعلی قلیانی گتیردی، اؤنومه قویوب سؤزلریمیزی ائشیتمک اوچون آیاق اوسته یانیمدا دوردو. من: «باش اوسته نوروش آا؛ آرخایین اول گتیررم» دئدیگیمده صاحبعلی ائله سئویندی سانکی آناسینی توختاییب آیاغا قالخمیش گؤروردو.
شنبه گونو سحر، یولدا اتوبوسدان ائننده ال چانتامدا بؤیوک بیر ناریش قابیغی وار ایدی. دملنمیش ناریش قابیغی‌نین قارین سانجیسنا یاخشی اولماسینی قدیمدن سؤیله‌میشلر، آمما هانسی قارین سانجیسی، بللی دئییل؟
ماشین یولوندان کنده قدر قیوراق یئریسَیدین اوچ ربع ساعات چکردی. آددیملایاراق گلیب کنده چاتدیم. اؤنجه اؤز ائویمه باش ووردوم. ناریش قابیغی ایله کلاسدا لازیم اولان ایکی‌ـ اوچ کتابی گؤتوروب ائشیگه چیخدیم. حیط‌ده ائو یییه‌سی قارشیما گلیب سلام وئردیکدن سونرا: «الله رحمت ائله‌سین؛ هامیمیز گئتمه‌لی‌ییک. آخ!.. صاحبعلی آناسیز قالدی. زاواللی بالا! مدرسه‌ده یئمک اوچون سحرلر کیم مندیلینه چؤرک باغلایاجاق؟» دئدی.
ناریش سانکی الیمده داشا دؤنموشدو، آغیرلیق ائدیردی.
من: «نه واخت؟» دئیه سوروشدوم.
ائو یییه‌سی: «جمعه‌آخشامی گئجه‌سی. گئجه یاریسینی کئچمیشدی. دونن قویلادیق.» دئدی.
بیر داها ائوه قاییدیب ناریش قابیغینی کتابلارین دالیسیندا گیزلتدیم. سونرا اورادان چیخاردیب یاتاق یئریمین ایچینه تپدیم. صاحبعلی یا دا قهوه‌چی ائویمه گلدیلکرینده ناریشی گؤرمکلرینی ایسته‌میردیم. قهوهخانا بیر ایکی گون باغلی قالدی، سونرا یئنه ایشه باشلادی.آمما اون‌ـ اون‌بئش گون صاحبعلی سرسم توتموشلار کیمی اؤزونه گلمه‌دی. گولمگی اونوتموشدو سانکی، اوینامیردی، همیشه فیکیرده ایدی. منیمله هیچ دانیشمیردی. ایللر ایدی بیرـ بیریمیزله کوسولویدوک سانکی. قهوه‌خانایا گئدنده ده بئله زورونان سلامیمی آلیردی. قهوه‌چی صاحبعلی‌نین منه قارشی سویوق داورانیشیندان اوتانیب: «هامی ایله بئله‌دی؛ سیزه گؤره دئییل آاا معلم.» دئییردی.
من: «بللی‌دی داها. اوشاغین دؤزومو یوخدو. اونوتماسی اوچون بیر نئچه آی کئچمه‌لیدی» دئییردیم.
صاحبعلی‌نین آناسی اؤلدویو گوندن بری قهوه‌چی اوغلو ایله بیرلیکده گئجه‌ـ گوندوزلرینی قهوه‌خانادا سوووردولار. من گاهدان گئجه یاریلاری قهوه‌خانادان ائوه دؤنوردوم.
بیر مدّت کئچدی، آمما صاحبعلی کئچمیشده‌کی حالینا قاییتمادی. داورانیشی منه قارشی گونو‌ـ گوندن کورلانیردی. درسه آز قولاق آسیردی، آز دا اؤیرنیردی. دئمک ائشیکده، باشقالاری ایله داورانیشی کئچمیشلره تای ایدی. آنجاق گولر اوزونو منه گؤسترمیردی.
نه قدر فیکیرلشدیمسه عاغلیما بیر زاد چاتمادی. آناسی‌نین اؤلوموندن سونرا صاحبعلی‌نین مندن آجیغی گلدیگی‌نین ندنینی باشا دوشمه‌دیم. گاهدان اؤز‌ـ اؤزومه: «صاحبعلی آناسی‌نین اؤلومونده منیم سوچلو اولدوغومو دوشونور گؤره‌سن؟» دئییردیم.
بو اؤنم وئرمگه یارامایان، ایلگیسیز بوش بیر فیکیر ایدی. صاحبعلی‌نین آناسی‌نین آپاندیسدن اؤلدویونو هابئله دیری قالماسی اوچون عاجیل عملیاتا احتیاج اولماسینی دوشونوردوم.
بیر گون درسده ناریش کلمه‌سیندن سؤز گئتدی. اوشاقلاردان سوروشدوم: ـ کیم ناریش گؤروب؟
کیمسه‌دن سس چیخمادی. مینجیق ننه‌نین نوه‌سی بیر زاد دئمک ایسته‌ییرمیش کیمی ایدی، آمما دئمه‌دی. بیر داها سوروشدوم: ـ ناریشین نه اولدوسونو کیم بیلیر؟
یئنه کیمسه‌دن سس چیخمادی. مینجیق ننه‌نین نوه‌سی سانکی بیر زاد دئمک ایسته‌ییری آمما آغزی آچیلمیردی.
من: «حیدرعلی، سن بیر زاد دئمک ایسته‌ییرسن، هن ائله‌دی؟ هر نه دئمک ایسته‌ییرسن دئنه جانیم.» دئدیم.
هامی‌نین اوزو مینجیق ننه‌نین نوه‌سینه دؤنموشدو. یالنیز صاحبعلی منیم سؤزلریمه قولاق وئرمه‌ین کیمی دوز قارا تاختایا ساری باخیردی. ناریش سؤزو اورتایا گلن آندان بری صاحبعلی دیم‌ـ دیک اوتوروب قارا تاختایا باخیردی. مینجیق ننه‌نین نوه‌سی بیرآز قورخو و احتیاطلا: «آا، منیم ناریشیم وار.» دئدی.
کیمسه حیدر‌علی‌دن بئله بیر سؤزو گؤزله‌میردی. اونا گؤره هامی گولمگه باشلادی بیردن. صاحبعلی‌نین گؤزلریندن اود پارلاییب اؤز الینده اولمادان مینجق ننه‌نین نوه‌سینه ساری دؤندو. هامی ناریشین نه‌جور بیر زاد اولماسینی گؤرمگه تله‌سیردی. کلاسین ان شیطان اؤیرنجیسی اولان اوزون علی آیاغا قالخیب: ـ آا یالان دئییر. اَیه ناریشی واردی، گؤرست‌سین دا!
اوزون علی‌نی اؤز یئریندن اوتوردوب: ـ اؤزو گؤرستمک ایستیر.
دوغرودان دا مینجیق ننه‌نین نوه‌سی علوم کتابینی چیخاردیب صفحه‌لرینی چئویریردی، بیر زاد آختاریردی آمما تاپا بیلمیردی. آردیجیل: «ایندی اونو سیزه گؤرسده‌جه‌یم. اورک شکیلی ایله دامارلارین شکیلی‌نین آراسینا قویموشدوم» دئییردی.
کتابی مینجیق ننه‌نین نوه‌سیندن آلدیم. بوتون گؤزلر منیم اللریمه ساری چئوریلمیشدی، صاحبلعی‌نین گؤزلری ده بیله. هامی ناریشین نئجه بیر تؤحفه اولدوغونوگؤرمک ایسته‌ییردی. صاحبعلی‌نی یاواش‌ـ یاواش یوموشاتدیغیم اوچون سئوینیردیم.آمما ایشین هاراسی، صاحبعلی‌نین منه ایلگی گؤسترمه‌سینه سبب اولدوغونو بیلمیردیم. گؤره‌سن یالنیز ناریشین رسمینی گؤرمک ایسته‌ییردی؟ حیدرعلینین کتابیندا اورکله دامارلارین رسمینی تاپیب او ایکی صفحه‌نی هامییا گؤستردیم. دئمک ناریش یوخ ایدی اورادا،آمما ایکی صفحه‌نین اوزرینده ساری بیر لکه گؤرونوردو. هامیدان اؤنجه صاحبعلی آیاغا قالخیب کتابین اورتاسینا باخیب دانیشماغیمی گؤزله‌دی.کتابین آراسیندان ناریش ایییسی گلیردی. او زامانا قدر اونوتدوغوم بیر زاد یادیما دوشدو. صاحبعلی‌نین آناسی‌نین اؤلوموندن سونرا ناریش قابیغینی آپاریب مینجیق ننه‌یه وئرمیشدیم، احتیاجی اولان بیریسی اولورسا گئدیب اوندان آلسین.
مینجیق ننه کندین آغ‌بیرچگی‌ایدی.کندلیلیر اونون هر جور داوا‌ـ درمان ائله‌یه بیلدیگینی دئییردیلر. مامالیق دا باجاریردی. مینجیق ننه نوه‌سی حیدرعلی ایله بیرلیکده یاشاییردی، دنیادا اوندان باشقا بیر کیمسه‌سی یوخ ایدی. اونا گؤره حیدر‌علی‌نی چوخ سئوردی. حیدرعلینین ده بؤیوک ننه‌سیندن باشقا بیر کیمسه‌سی یوخ‌ایدی. کندده هاممیز اونا «مینجیق ننه‌نین نوه‌سی» دئییردیک. اؤز آدینی چوخ آز سسلردیک. ناریش قابیغینی مینجیق ننه‌یه وئردیگیم یادیما دوشدوکده، حیدرعلینین کتابیندا او ساری لکه‌نین ناریش قابیغیندان اولدوغونو آنلادیم. مینجیق ننه اونو نوه‌سینه وئرمیش، او دا کتابی‌نین آراسینا قویموشدو. من ده درس اوخودوغوم زامانلار ناریشلا پورتاغال قابیقلارینی گؤزل ایی وئرسین دئیه؛ کتابلاریمین آراسینا قویاردیم.
مینجیق ننه‌نین نوه‌سی کتابین ایچینده هیچ بیر زاد اولمادیغینی گؤردوکده ان دَیرلی بیر زادینی ایتیرمیش کیمی آغلاماغا باشلادی: ـ آا بیزیم ناریشیمیزی گؤتوروبلر.
من اوشاقلارین بیرـ بیر اوزونه باخدیم. حیدرعلینین ناریش قابیغینی هانسیسی گؤتوره بیلردی؟ اوزون علی؟ طاهر؟ صاحبعلی؟ هانسیسی؟
مینجیق ننه‌نین نوه‌سینی اوووندوروب: «آغلاما، گؤروم نئیله‌میسن. بلکه ده ایتیرمیسن.» دئدیم.
مینجیق ننه‌نین نوه‌سی:«یوخ آا. سحر باخدیم یئرینده ایدی. ناهار دا ائوه گئتمه‌دیم.» دئدی.
دوغرو سؤیله‌ییردی. طاهرین آناسی کئچن گئجه‌دن دوغوم سانجیسی توتموشدو. مینجیق ننه ده اونون باشی اوستونده ایدی. اونا گؤره حیدرعلی ناهار چاغی مدرسه‌ده قالماغا مجبور اولموشدو.
من: «اوشاقلار، حیدرعلینین ناریش قابیغیندان خبری اولان وار، اؤزو دئسین. بیرـ بیریمیزه یالان دئمه‌مَلی‌ییک بیزلر. بیز دوستوق بیرـ بیریمیزله. دئدیک: یالانی دوشمانایمیزا بیرده گوونمه‌دیگیمیز آداملارا دئمه‌لی‌ییک.» دئدیم.
صاحبعلی ایکی گؤزونو دؤرد ائدیب، ایکی قولاقدا بورج آلمیش کیمی، دریندن منی دینله‌ییردی.
من بیر داها: «یاخشی، ناریش قابیغی‌نین کیم گؤتوردوگو بللی اولمادی؟» دئدیم.
بیر آن کیمسه‌نین جینقیری چیخمادی. سونرا اوزون علی بارماغینی قاوزاییب:«آا، بیز گؤتوموشک. آمما ایندی یانیمیزدا دئییل.» دئدی
من: «به نئیله‌میسن؟» دئدیم.
اوزون علی: «آا قهرمانا وئردیم کتابینی گؤزل اییلی ائله‌سین، آمما ایندی دئییر؛ قایتاریب وئرمیشم منده دئییل.» دئدی.
قهرمان یئریندن قالخیب: «آا، دوزون ایسته‌سز یاریسی منده‌دی.» دئدی.
من: «چوخ یاخشی، به یاریسی هاردادی؟» دئدیم.
ـ آا، یاریسینی طاهره وئردیم.
قهرمان ناریش قابیغی‌نین کیچیک بیر پارچاسینی حساب کتابی‌نین آراسیندان چیخارتدی، گتیریب ماسامین اوزرینه قویدو. ناریش قابیغی ساخسی کیمی قوروموشدو. بوتون باخیشلار طاهردن منیم ماساما ساری دؤندو. هامی اونو گؤتوروب، باخیب اییلمک ایسته‌ییردی. نؤمره دفترینی ناریش قابیغی‌نین اوستونه قویوب، اوزومو طاهره ساری دؤندردیم. طاهر ایستر‌ـ ایستمز آیاغا دوردو: «آا یاریسی‌نین یاریسی منده‌دی، قالانینی دللال اوغلونا وئردیم.» دئدی.
طاهر علوم کتابی‌نین اورتاسیندان کیچک بیر پارچا ناریش قابیغی چیخاردیب منه وئردی. ناریش قابیغی بئش‌ـ آلتی پارچایا بؤلونموشدو، سون آداما بارماق اوجو قدر بیر پارچا یئتیشمیشدی.
ناریش قابیغی‌نین هر بیر چارپاسی‌نین تاپیلماسی ایله مینجیق ننه‌نین نوه‌سی بیر آز داها اؤزونه گلیردی. آمما صاحبعلی هیچ دانیشمادان،گولمه‌دن، ناریش قابیغی‌نین پارچالارینی دقّتله گؤز آلتینا آلیب ایشین سونونو گؤزله‌ییردی.
بوتون پارچالار توپلاندیقدا سونرا نه ائده‌جگیمه فیکیرلشمک اوچون هامیسینی اووجوما ییغدیم. اؤنجه بوتون اوشاقلارا بونلارین ناریشین اؤزو اولمادیغینی، قورویان قابیقلارینین پارچاسی اولدوغونو دئمک ایسته‌ییردیم. آمما صاحبعلی منه امان وئرمه‌دی. بیردن بیره اؤفکه ایله یئریندن سیچراییب یوموروقلا الیمدن ووردو. بوتون ناریش قابیقلارینین پارچالاری هاوایا آتیلیب هره‌سی بیر طرفه دوشدو. بیر نئچه اوشاق کتیل (نیمکت) آلتیندا قابیقلاری آختارماق اوچون آشاغی گئتدیلر، آمما منیم سسیمله کتیل آلتلاریندان چیخیب سس‌‌سیز‌ـ سمیرسیز یئرلرینده اوتوردولار. منیم حیرصلندیگیمی و بیرینی دؤوه بیله‌جگیمی سانمیشدیلار. صاحبعلی گئتدی اؤز یئرینده اوتوروب ایچینی چکه ـ چکه آغلاماغا باشلادی. آز قالیردی هامینی دا آغلاتسین.
***
گئجه بوتون موشتریلر گئتدیلر، من قهوه‌خانادا گئجیکدیم. یالنیز من، قهوه‌چی بیرده صاحبعلی قالدیق.
ایپ اوجونو تاپدیغیما هابئله بیر آز دیقّتله هر زادی آنلادیغیما آرخایین ایدیم. صاحبعلی‌نین منه قاش‌ـ قاباق ساللاییب کوسمه‌سی‌نین کسین‌لیکله ناریش قابیغی قونوسو ایله بیر ایلگیسی وارایدی، آمما نه‌جوره‌سی؟ هله بونو آنلامامیشدیم.
صاحبعلی سکّی اوزرینده اوتوروب، کتابا ساری اَییلمیشدی، مدرسه ایشلرینی گؤرورموش کیمی کتاب اوخویوردو. آمما منیم دانیشماغیمی گؤزلدیگینی یاخشی دوشونوردوم. قهوهخانا بوشالدیقدا: «صاحبعلی نئجه‌سن؟» دئیه سوروشدوم.
صاحبعلی جواب وئرمه‌دی.
قهوه‌چی: ـ «اوغلوم، آا معلم سنله‌دی.» دئدی.
صاحبعلی بیر آز باشینی قاوزاییب: ـ «یاخشییام.» دئدی.
ـ صاحبعلی، ایستیرسن شهره گئدنده سنه ناریش قابیغی آلیب گتیریم، هن؟
بونو باشقا ایستگیم اولمادان، صاحبعلی‌نین دانیشماغی اوچون دئدیم. قهوه‌چی بیر داها دانیشماق ایسته‌دیکده، اوندان بیزیم ایشیمیزه قاریشماماسینی رجاء ائتدیم. صاحبعلی بیر زاد دئمه‌دی. من بیر داها: «صاحبعلی ناریش قابیغی ایسته‌میرسن؟» دئیه سوروشدوم.
صاحبعلی توپ کیمی پاتلادی بیردن: ـ «دوغرو دئییرسن، آنام اؤلن زامان ندن ناریش گتیرمه‌دین؟ سن ناریش گتیرسئیدین آنام دیری قالاردی!» دئدی.
صاحبعلی ایچی‌نین قَهرینی بوشالدیب، آغلاماغا باشلادی. نوروش بَی اوشاغینی اوووندوروسون، مندن باغیش ایسته‌سین، گؤزلرینی دولدوران یاشلاری سیلسین، یازیق نه ائده‌جگینی بیلمیردی.
ایندی بیر یول تاپیب ناریش قابیغی آناسی‌نین اؤلومونون قارشیسینی آلا بیلمه‌یه‌جگینی صاحبعلی‌یه آنلادیب اونو ایناندیرماق گرکیردی. آنجاق بو، چوخ چتین بیر ایش ایدی.
بو یازی «اؤیرتمن بَی دئدی» توپولوسونا یازیلدی.
۱۳۴۷ـ جی ایل، قویروق دوغان (مرداد) آیی