مقصد نور «شهر مئری» ندن دانیشیر
مقصد نور «شهر مئری» ندن دانیشیر
دانیشیق آپاران: هدیه شفت 
کؤچورن: ائلیار پولاد
مقصد بی، نییه «شهر مئری»؟ هر معنادا…
اصلینده، «شهرین صاحیبی» معناسیندا دا آنلاشیلا بیلر. مندن خبرسیز تورکیه تورکجه‌سینه چئویرنلرده عینی آدی قویوبلار – «شهرین صاحیبی». بلکه مضمون بونو دئییر، او سببدن. سانکی مئر شهرین حیاتیندا هر شئیه صاحیب و هر شئیه جاواب‌‌دئهدی. بیلیرسینیز، سووئت دؤورونده پروتوکول اولاراق مئر آنلاییشی یوخ ایدی، آما غئیری-رسمی شکیلده هامی، خصوصیله معین قیسم شهر ائلیتاسی قصدن بو وضعیفه‌نی مئر اولاراق آدلاندیریر و بئله دوشونوردو.
۱۹۸۶-نجی ایل و شهر مئری. دئیه‌سن شهر پارتییا کومیته‌سینین کاتیبی اولوردو او زامان-«رایکوم».
هه، ائله‌دیر، آما شهری بیر اورقانیزم کیمی قبول ائتمیش انسانلار دا دوشونوردولر کی دونیادا اولدوغو کیمی، اونلارین دا شهرینده مئر اولمالیدیر. او زامانین باکی‌‌سیندا بو سؤزو ایشلتمک‌‌ده تخمینن «مونتانا» جنس شالوارلاریندان و یا «مارلبورو» سیقارئتیندن دانیشماق کیمی بیر شئی ایدی. هله دئسم بیر آز دا داها یوخاری. قیساسی، او ایللرده بو سؤز غیری-رسمی ایشله‌نیردی
مقصد بی، گلین ان باشدان، یازییا گلمه‌سیندن باشلایاق. نئجه اولدو؟
باکی‌‌دا باشلامیشدیم، اصلینده باشقا بیر رومان اولاجاقدی، سونرا موسکوادا یازماغا باشلادیم و یئنه‌‌ده باکی‌‌دا بیتیردیم.
بس یازیلماغا باشلایینجا هاردایدی؟
قیدلرده، دوشونجه‌ده…
آها، دوشونجه‌ده… هاردان هارایادک گلمیشدی؟
اثرلرین کؤکو-کؤمجی وار اصلینده، صحبت ادبیاتدان گئدیرسه، ائله او کؤکدن ده گلمیشدی، اوشاقلیقدان توتموش بو ایللره‌دک، هر ائلئمئنت اولا بیلر، آما اوزه چیخماسی دا گؤزله‌نیلمز و یا دوشونمه‌دیگین کیمی آلینار.
دئدینیز کی، باشقا متن یازیلاجاقدی، آما «شهر مئری» یازیلدی. سونرا دیگر رومانا قاییتمادینیز…
»دیگر رومان» دئدیگینیز یازیلدی و «شهر مئری»اولدو. (گولور) اصلینده، «شهر مئری» کونسئپتوال اثرلر توپلوسونون، سلسله متنلرین بیر حیصه‌‌سی‌‌دیر، – »سیناقلار» سلسله‌سینده بئشینجی اثردیر. یعنی، سیرالامایا گؤره دؤرد حکایه، داها سونرا رومان و داها سونرا دا بیر حکایه. اگر ۲۰۰۵-جی ایلده چیخمیش «ترس» کیمی کتابیما دقت ائتمهیه هوه‌سینیز اولسا، گؤره‌جکسینیزکی، بوتون اثرلریم مطلق سلسله ایچریسینده‌دیر. اثرلرده بو سلسله‌دن اوخوناندا داها یاخشی آنلاشیلیر. یعنی سلسله آچیلیر و قاپانیر. بو معنادا دا «شهر مئری» آچیلمیش و قاپانمیش کونسئپسییانین ترکیب حیصه‌‌سی‌‌دیر. اونسوز دا هئچ بیر متن اؤلمور کی. اؤلن بیزیک. «شهر مئری» ایسه کونکرئت «سیناقلار» سلسله‌سی اوچون یازیلدی و اطرافینا دا داها بئش حکایه دوزدو.
نئجه یازیردینیز، عمومیتله، پروسئس نئجه گئدیردی؟ بو گوندن او گونلره باخاندا نه حیس‌‌لر کئچیریرسینیز؟ گولومسه‌دیگینیز اولورمو؟
هه، چوخ ماراقلییدی، دقیق واختا بؤلموشدوم، هفته‌نین بئش گونو، هر گون سحر تئزدن، ساعات یئددیدن اونون یاریسیناجان ایشله‌مه‌لیدیم. و یازمایاندا رومان باره‌ده دوشونمه‌مک شرطیله.
ماراقلیدیر، یازا-یازا نئجه نایل اولوردونوز دوشونمه‌می؟
چوخ ساده. بو متن منی جانا ییغمیشدی. او قدر دوشونموشدوم کی، منی تامام اوزموشدو و اوندان قورتولمالییدیم، اؤزومه سؤز وئردیم کی، آرتیق بو متنله هر هانسی بیر دیالوقا گئتمه‌یجم. اونو بیر اورقانیزم کیمی نورماتیولره اوتوزدوردوم.
دئمه‌لی، بیلیردینیز نه‌لر اولاجاق، پلانلی گئدیردینیز…
البته، بیلیردیم، سوژئت خطی، بللی بیر پلانی دا واردی، تام اولاراق حاضیر ایدی. آما چوخ اذیت وئریر و کنارلاشمالارا یؤنله‌نیردی، اونا گؤره ده یازیلمالی و بیتمه‌لییدی.
هئچ سؤزونوزدن چیخدیغی اولمادیمی؟
یوخ، متن شاعیرین سؤزوندن چیخا بیلر بلکه (گولور). نثر باشقا تیپلیدیر. دئدیگیم کیمی چاشدیرماغا و بئله دئیک کی، اوزانماغا میل ائده بیلردی. بونو ایستمیردیم، چونکی داها باشقا متنلرده یازیلاجاقدی و بو رومان محض دوشوندویوم کیمی، چوخ کیچیک حجملی اولمالییدی. سوندا دا نظرده توتدوغوم کیمی کیچیک حجملی اثر آلیندی. نئجه آدلاندیریرسینیز-آدلاندیرین، منیمچون اؤنملیسی سلسله‌نین بیتمه‌سی‌‌دیر.
یازی بیتدی، نئجه دئیرلر، سون نقطه‌نی قویدونوز. نه دوشوندونوز، محض او آن نه ائتدیگینیز یادینیزدادیرمی؟
دریندن نفس آلدیم و اوجادان قیشقیردیم.
چوخ گؤزل!
سونرا اوزون مدت سوسدوم و بو اثری اونودا بیلمه‌‌گیمین حظینی یاشادیم.
چاپا کیمی دوز اوچ ایل، ائله‌‌می؟یعنی او قدرمی اینجیتمیشدی سیزی؟
اینجیتمک دئمزدیم، سادجه، بیر منزیلده بیر-بیرینی سئون ایکی انسانین یاشاماسی کیمی بیر شئی اولا بیلر بلکه، قارشیلیقلی حؤرمتیمیز وار، آما آیری یاشاساق، داها گؤزل اولا بیلر. بئلجه، بیز آیریلدیق.
بس رئداکته؟ یازیچینین کابوسو…
ایلکین اوخوما ائتدیم، اؤز اوفاق رئداکته‌می ائتدیم، آما اثر منی یورموشدو، سونرا دوستوم، شاعر، ترجمه‌چی سلیم بابوللا اوغلونا گؤندردیم، رئداکته‌نی‌‌ده او ائتدی. او پروسئسده ده اثرین آغریلاری نیسبتن قالمیش اولور، اساسن فیزیکی زحمت طلب اولونور، متنین «کابوسلاری»نی دا بیتیرمیشدیم آرتیق…
«ائو یولداشینیز» سیزی هئچ ناراحات ائتمیردیمی؟ قاپینیزی دؤیوب مئساژ وئرمیردیمی کی، «بیلیرسن، اصلینده ائله اولمامالییدی، آما اولدو. بلکه هله ده نییسه دییشه بیلریک»…
یوخ، من بو رومانی اولجه‌دن اؤز یئرینه اوتوزدوردوغوم اوچون علاوه مئساژلار گله بیلمزدی. منجه، متن بیتدیسه، بیتدی. سئوگیسی ده حیسی ده، هیجانی دا سنده‌دی، آما بونون اوزریندن رومانتیک مئساژلاشما منیم خاصیتیم دئییل.
دوستلارا یوللادینیزمی اوخوسونلار دئیه؟
تکجه سلیم بابوللا اوغلونا. اثرین بیر داها اؤزومه قاییتماسیندا و تام آنلاشیلماسیندا اونون فیکری، اوخودوقدان سونراکی صحبتیمیز چوخ اؤنملییدی.
سونرا چاپا وئردینیز. تکلیف کیمدن گلدی؟
بوتون تکلیفلر سلیم‌‌دن گلدی، من سادجه اونون فیکیرلری ایله راضیلاشمالی اولدوم. اونون ذؤوقون، فیکیرلرین، تکلیفلرینه سایغییلا یاناشمالی اولدوم. ان اساسی، او منی رومانی چاپ، ملی کتاب مسابقه‌سینه تقدیم ائتمهیه ایناندیرا بیلدی. سن دئمه، او دا رومانی اوخودوقجا فیکرینی، سئوینجینی آناسی ایلا بؤلوشورموش. ایللر کئچسه ده، هر دفعه روماندان دانیشاندا هم ده بونو خاطیرلاییرام. روحو شاد اولسون!
بس کتابی ایلک الینیزه آلاندا دوشوندونوزمو کی، آرتیق بو متن سیزین دئییل؟
اونسوز دا متنی یازیب بیتیردینمی، و آندا آنلاییرسان، آرتیق سنین دئییل. چوخ غریبه هوسدیر، اثر سنی یئییر و آنلادیر کی، اصلینده او سنی اداره ائدیب، سن اونو یوخ. بئلجه، نه قدر جیدی بیر انسان اولورسان-اول، آنلاییرسان کی، بیر چوخ شئیلری تام اولاراق مؤلیف حل ائتمیر.
بو یاخشیدیرمی؟
یاخشیدیرمی-پیسدیرمی، دئیه بیلمرم، آما تامامیله غریبه و هیجان وئریجیدیر.
مقصد بی، چاپدان سونرا کتابینیزی اوخودونوزمو؟
اول بیر نئچه دفعه جهد ائتدیم، تام آلینمادی، سونرا جیدی-جیدی اوخودوم و بعضی قوصورلاری دا گؤردوم، باشقا دیللره ترجمه‌ده آرادان قالدیرماغا چالیشدیم.
مصاحیبلریم بعضاً بونون عکسینی اعتراف ائدیرلر. یازی او قدر یورور کی، اوخوماغا گوج قالمیر. سیز بو معنادا گوجلو ساییلیرسینیز…
اصلینده بو نورمادیر، اوخوماق، تکرار-تکرار باخماق لازیمدیر. ادبی متن تلسکنلیگی سئومیر. بو معنادا ایدئال بیر رئداکتور اولدوغومو دوشونمورم، آما دوستلارین و پئشکار رئداکتورلارین ایشینه احتیاجیم اولدوغوندان امینم…
تنقید مسئله‌‌سینه قیسا دا اولسا توخوناق. مؤلیف وار کیچیک بیر فیکیردن قیجیقلانیر، بونو درد ائدیر، عکس آرقومئنتلره گتیرمه‌یه باشلاییر. بو ندن دوغور، متنه آرخایین اولماماقدانمی، یا قورویوجولوقدانمی؟ من او زامان اثرینیز حاقدا یازیلان بیر چوخ مقاله‌نی، فیکری اوخودوم. سیزی آغیر دیلده گوناهلاندیران، اثری «اولیسس»-ه بنزه‌دن، مئتافورالاردان تکرارچیلیقلا قید ائدن یازیلارلا برابر اثری گؤیلره قالدیران، تعریفله‌ین، «ادبی حادثه « آدلاندیران یازیلار دا اولوب.
… فیکیرلری نظره آلماق لازیمدیرمی؟ منجه، کنارا چکیلیب نظره آلماق و قارشیلیقلی حؤرمت حیسینی قوروماق لازیمدیر. من طبیعی یاناشیردیم، حتّی رومانلا باغلی بوتون تنقیدی یازیلاری سوسیال صحیفه‌‌مده پایلاشدیم. آما ایستر بنزتمه‌لردن، ایسترسه ده تنقیدلردن، حتّی اوخوجو فیکیرلریندن اؤزومو قاپادیرام، بو، سوسماغی سئومک و دینلیرک دوشونمک حیسی‌‌دیر، مسئولیت‌‌دیر. رئداکته، ایفاده‌لر، فیکیرلر اولا بیلر، آما اثرین اساسلی تحلیلینده تنقید اشتراک ائدیر، اثر ایسه مؤلیفه عاییددیر، او اؤز فیکرینده قالا بیلر – آما متنی و اؤزونو مدافعه ائتمه‌دن، تواضعکارلیق و ائتیکا حیسینی ایتیرمه‌دن. تنقید اؤز فیکرینده، اوخوجو اؤز فیکرینده، مؤلیف ده اؤز فیکرینده قالمالیدیر منجه – قارشیلیقلی حؤرمت شرایطینده. چونکی یازیلان ادبیاتدیرسا، اوبیئکتیو نتیجه چیخاریلماسی اوچون زامان طلب اولونور، حتّی بیر چوخ سواللارا اوچ طرفدن هر بیرینین جاواب وئرمک حاقی دا الیندن آلینا بیلر…
تنقید علمدیر. سیز علمین ایشینه نئجه قاریشا بیلرسینیز؟ یاخود اوخوجو بئله تنقید ائدیرسه، بینمیرسه، اونا نه دئیه بیلرسینیز؟ بونا حاقینیز چاتیرمی، البته، یوخ. یازمیسان، اوزه چیخارمیسان، زحمت چک کنارا چکیل. سن داها هئچ کیمسن، محصولو اورتایا چیخارمیسان، اؤزون سوس.
سوسماق…
البته، سوسماق. دانیشدیقجا اثر ده، مؤلیف ده اورواتدان دوشور.
بعضاً جانی آداملار دا سوسور، «…آدام وار، سسیز جنایت داشییر…»
یوخدورمو ائله آدام؟
نینکی یوخدور، حتّی اوخویاندا ایلک دوشوندویوم بو اولدو کی، من هانسی جنایتی گزدیریرم و سونرا دوشوندوم – آداملار منه قارشی هانسی جنایتلری گزدیره بیلرلر اؤزلرییله؟ بودورمو «جنایتیمیزی سسیز داشیماغیمیز»-ین جاوابی؟ نییه یادیمیزا سالیرسینیز؟
اونسوز دا یادینیزدان چیخمیر کی، اعتراف ائتمهیه گوجونوز و بعضاً ده واختینیز، هوسینیز قالمیر. تخمینن چکدیگینیز سیقارئت کؤتویونو و یا زیبیلی یئره آتماق ایسته‌دیگینیزکیمی نیت جنایتلری… دوشونون، نییه یئره آتمیرسینیز، نییه زیبیلی یئره آتماق باره‌ده دوشونورسونوز کی، یئره آتماماق، زیبیل قابینا آتماغین داها دوزگون اولدوغو باره‌ده ده دوشونه‌سینیز…
مقصد بئی، «شهر مئری»نی یازدیران دویغو بو سسیز جنایتین هانسی اوزونده‌دیر – گناهکار، یا سببکار؟
هر ایکی اوزونده. باشقالارینین دونیاسینا ال اوزاتماماق، باشقالارینین روحونو، گله‌جگینی معین ائتمه‌مک. اطرافا بویلانماق، اوشاقلاری سئومک، اونلارین دونیاسینا داها یاخین اولماغا چالیشماق، عنعنه‌‌لری، قوراللاری قورویارکن، اییرندیرمه‌مک و ازمه‌‌مک. بیگانه اولوب میسکینلشمه‌مک، حاکیم اولوب حؤکم وئررکن تکجه اؤزونو دوشونمه‌مک و سایر…
بئله‌لیکله، سیز «شهر مئری»ده «یاری قارانلیق» مؤلیف اولدوغونوزو قبول ائدیرسینیزمی؟
شهر مئرینده‌کی اوشاق من دئییلم. مئرده من دئییلم… (گولور)
یوخ، سادجه بونو دئمیردیم. دوزدور، اورا دا گئده‌جه‌‌ییک، آما عمومیلیکده، سیزین رومانینیزی اوخوماق اوخوجودان قارانلیغی و ایشیغی عینی حساسلیقلا دویماغی گؤزله‌ییرمی؟ سانکی بونسوز مومکون دئییل، یا دا هر شئی سادجه قارانلیقدا قالاجاق. هرچند، بعضاً اوخوجو بونون عکسینی ده دوشونه بیلر…
عمومیتله، یازیچی لابوراتورییاسینا گیرمک ماراقلی اولسا دا، مومکون دئییل، هئچ مؤلیف اؤزو ده سونرا اورایا تام قاییدا بیلمیر. آما اساس مسئله انسانین روحونون و سئوگیسینین اؤلمزلیگیدیر، متن انسانسئورلیگیدیر. انسان، سئورلیگی وارسا، منجه، قارانلیقدا ایشیق دا اؤزو گلیر گئدیر و هر کسه اوز دونیاسی قدر یاخینلاشا بیلیر و یا عکسینه.
من اوخویارکن دوشوندوم کی، نئجه ده یاخین متندیر…آما بونو معین حاضیرلیقلا علاقه لندیریرم، هم روحی، هم بیلگی اولاراق.
هه، مطلق قارانلیغی و ایشیغی آنجاق اؤزونوز آختاراجاقسیز. بونو مؤلیفه یوکله‌ینده ادبیات اولمور. پنجره‌نین آغزیندا دایانیب هر گون عینی صحنه‌‌نی مشاهده ائدن اوشاغی خاطیرلاییرسینیزسا، بلکه ده او صحنه ان گئج اونودولان مقاملار اولا بیلر. آما من بو تیپلی رومانتیکالاری یاخینا بوراخماماغا چالیشیرام، متنله سونراکی تماسیم دا بو تیپلی دئییل، تام اونوتماقدیر، ائویندن ائو اولموش اؤولادین کیمی، سن اونا راحاتلیق وئر، او دا سنه و بورنونو هئچ کسین شخصی حیاتینا سوخما.
اوشاغین حتّی آناسینین یانیندا هاراسا گئتمه‌سینده‌کی او گرگینلیک، اوزاقلیق-مسافه. یالنیزلیق. آما سیز دئیه‌جکسینیز کی، ایندی بونلارا اوزاقدان سویوققانلیلیقلا باخیرسینیز… بلکه ده ائله دوغروسو بودور، متنین روحونو اوخوجویا کؤچوروب اؤزونوز آزاد اولموسونوز.
هه، متنین روحونومو دئییم، بیلمیرم، هر حالدا بیر شئیلری کاغیذا کؤچوروب آزاد اولورسان. او آنین آزادلیغی یاخشی حیس دیر منجه، نجیبدیر، تانرینین لطفودو، شوکرانلیقدیر و نه قدر کیچیک و نه قدر کؤمکسیز اولدوغونون تصدیقیدیر دئسم، دوغرو اولارمی سیزجه؟
سونرا دا منیم کیمی حساس اوخوجو قالیر او اوشاغی، او گنجی، او آدامی، او قوجانی – ایندی یاشاماقدادیرسا، دوشونه-دوشونه…
هه، سیزه ده، اؤزومه ده قیبته ائتمیرم بو معنادا. آما بوتون یازیلانلار چوخ کیچیکدیر بؤیوک یارانیشلارین قارشیسیندا. بلکه بونا گؤره اونوتماغا و قیریلماغا چالیشیریق متنلردن، موسیقیلردن، تکرارلاردان…
…بیر ده او قوخو واردی ها، ایلاهی! سیزجه، هاردادیر او قوخو؟
…هانسی قوخونو دئییرسینیز؟ حقیقتن ماراقلیدیر، لاکین هر اوخوجونون متندن اؤزونه گؤتوردویو محرم مقاملار اولا بیلر، من بونلاری بیله‌‌ممرم کی…
اوغلان آناسییلا کنده گئدیر و بابانین-ننه‌نین ائوینده آناسییلا بیر اوتاقدا قالیر… بیر آز توتون، بیر آز عطیر، بیر آز قوروموش گول، بیر آز کیف، بیر آز چیسکینلی هاوا قاریشمیش قوخو. آنامین ترک ائدیلمیش آتا ائوینده‌کی اوتاغینین قوخوسونو آلدیم…
گؤرون هارالارا گئدیب چیخا بیلمیشه‌‌ممیش… باخ، او قوخو هم ده منیمدیر و چوخ دوغمادی. ننه‌‌مین قوخولارینی خاطیرلادیم. چوخ زامان محض ننه‌‌مین خاطیره‌لری یاشادیر منه بئله آنلاری.
بیرده بیلیرسینیز هانسی صحنه‌‌یه سانکی الیمی اوزادیب قالدیم؟ سانکی نییسه ساخلایاجاق کیمی. آنا آستاجا دئییر: «امیندیر». ایلاهی – دئدیم – ایلاهی، مؤلیفه آجیغیم توتدو، «بو ندیر، نه ائدیر بو آدام؟»…
هه…»امیندیر»… اعتراف ائدیم کی، سیز بونو دئدینیز، ایچیمدن اوشونمه کئچدی…
ایندی، اوستوندن ایللر کئچمیش، گؤزلدیرمی بوتون بونلاری خاطیرلاماق؟
چوخ گؤزلدیر و هیجانلیدیر. آما اعتراف ائدیرم کی، من مؤلیف اولاراق داها چوخ موسیقیدن دانیشاردیم. موسیقی، موسیقی، موسیقی… قوخولارا، رنگلره اشیالارا توخونماق و موسیقی… متنین موسیقیسی اؤزو گلیر.
داواملی «موسیقی» دئییرسینیز…سیزی موشایعت ائدن موسیقینی دانیشدیرین بیزیم اوچون…
…او موسیقی ده دیلی، اوسلوبو، ریتمی معینلشدیریر مثلا، دیل، آییتیم، حکایه‌چیلک اولارا رغمن ننه‌‌مین دیلینده یازماقدان قاچا بیلمیرم چوخ واخت، آما موسیقیسی باشقادیر… محض بورادا بو نقطه‌ده جنایتکاردان دا، دیکتاتوردان دا، گناهسیز کؤرپه‌دن ده نیفرتدن و میسکینلیکدن دانیشسان دا، سنی سئوگی دیللندیریر، سئوگی آپاریر، سئوگی گتیریر، انسانا، یارانیشا، عدالت، هارمونییایا سئوگی… آما بعضاً سانکی ننه‌نین سسی‌‌دیر بو، ننه‌نین محاکمه‌سی‌‌دیر، اونون ایفاده‌لری، تهکییه‌سی ایله سؤیله‌نیر بعضاً بوتؤو بیرحیصه . دئیه‌سن لابوراتورییانین آستاناسینداسینیز آرتیق. (گولور)
راضیسینیزمی کی، بو هم ده حاضیرلیق مسئله‌‌سی‌‌دیر، آلت شعوردا اولان بازا کیچیک بیر توخونوشدان تظاهور ائدیر، آما اؤز یولویلا.
قیسمن راضییام.
بیر قدر ایچینه کئچدیم متنین، سانکی ایزله‌دیم، حتّی ایزله‌مه‌دیم، ائلجه، یانینا دوشوب گزدیم او آدامین، حتّی او اورک بولانمالاری بئله حیس ائتدیم. ائله مقاملار وار یازیلماییب، آما متنین ایچینده اؤز یئرینده اوخونور.
بوتون مقاملار یازیلاجاقسا، اولماسین بئله متن… اوخوجونون حیسه توخونما، قهرمانلا بیرگه یاشایا بیلمه حاقی وار، بو آنلاری اونون الیندن آلماق اولماز. اورک بولانما دا میسکینلیکده، قورخاقلیق و بیگانه‌لیک ده شرح ائدیلمه‌دن، خصوصی بزک-دوزک وورمادان تصویر ائدیلمه‌لیدیر. بئله مقاملاردا یازیچی شرحی و خصوصی کومپوزیسییالار یئرسیزدیر.
مقصد بئی، بو اوسلوب مسئله‌‌سییله آرانیز نئجه‌دیر؟
باخ، بو جدی مسئله‌دیر. آما اولدن بو باره‌ده دوشونه بیلمرم آخی…
رومان باره‌ده یازیلاردا چوخلو تئرمین وار – مئتافورا، سوررئالیزم، دئتئکتیوواری مانعور، ائکزیستئنسیال…. اولا بیلسین بونلار مؤلیفین عینینه دئییل، او سادجه، اورگینی بوشالدیب. آما البته، آکادئمیک باخیش بونو تئرمینالوگییایا چئویریر.
بو معنادا پئشکارلیغا اوستونلوک وئرسم‌‌ده، صیرف یازارین دئییل، محض متنین اؤز دیکته‌سی، اؤز خطی، اؤز گیزلی مقصدلری و حتّی اؤنجه‌دن پلانلاشدیریلمیش هدفلری اولور منجه. بو یئرده تنقیدی تام آنلاییرام و اونونلا مباحثه ائتمک فکریم ده یوخدور. آما منجه، بونلار هامیسی آسسوسیاسییادیر. من بایاتییا، نغمه‌یه، آلاچیغا، آغیز ادبیاتینا باخان یؤنلری دئیردیم. بیزیم فیکیر و دوشونجه تاریخیمیزده، اساس سؤز صنعتی دئییل منجه، اساس روحدور. اوسلوبا توخوندونوز یوخاریدا، اودا بو روحدان یارانیر منجه و او قدر چاغداشلیق و میستیکا وار کی، بیزیم فولکلوردا، بیتیب-توکنمه‌ین…
و گؤزله‌نیلمه‌دن اوزه ووران… هانسی کی، اوخویوب دئییرسینیز کی، من بونو نئجه یازمیشام؟
ائله‌دیر، گئرچکلرین درک ائدیلمه‌سینین، سویوق منطیقین، بیزم دیلده، روحدا، معیشتده مین رنگی وار.
بس فیلم؟
هه، بونو هامی دئییر، آما ایلک اولاراق سلیم دئدی. موسکوادا بیر تانینمیش تنقیدچی وار – ایلیا کوکولین،۲۰۰۲-جی ایلده اونونلا صحبت ائدیردیک موسکوادا، او ۹۰-جی ایللرده یازدیغیم حکایه‌لرین روسجا ترجمه‌لریمی اوخویاندان سونرا دئییردی کی، تورونتینویا باخمیسینیز؟ آما من او رئژیسورو تانیمیردیم، باخمامیشدیم. سونرا دان ایزله‌دیم فیلملرینی.
یعنی بئله فیکیر یارانمیشدی کی، فیلمدن تاثیرلنمیسینیز؟ اصلینده من عکسینی، سوروشوردوم. سیزجه، «شهر مئری»نین فیلمینی کیم چکه بیلردی؟
…یوخ، تاثیردن دانیشمیردیق، عمومی یاناشمادان دانیشیردیق. کیم نه دئییر-دئسین، منجه، دونیادا نه دوشونجه و فیکیر آخینلاری مهفومو وارسا، بیزده اونون اون قاتینی قوردالاییب تاپماق اولار، گیزلنمه‌یه محکوم اولماسا (گولور). کیم چکه بیلر؟ کیم بینسه، سئناری ایشینده ده کؤمک ائتمهیه، احتیاج اولسا، مصلحتلر وئرمه‌یه حاضیرام. آما کینو باشقادی، ادبیات باشقا. مؤلیفی فیلمه قاریشماغا قویمایان بیر رئژیسور اولسا، سئوینرم.
«شهر مئری» اوست قاتداجا سویوققانلیلیقلا، آمانسیزجاسینا، قاریشمیش زامانین واسطه‌سییله قید ائتدیگینیز «گیزلی جنایتلری» آنلادیر. هرچند، او قدر ده گیزلی دئییل، بعضاً قاباریق گؤرونور، پیللکنلری آشیب اوستوموزه گلن قان سئلی کیمی، اتیمیزی پارچالاماغا چالیشان جایناقلیلار کیمی… ائوینین پیللکه‌نینده گوللننن آدام… آز قالایوز ایل کئچیب… روحو هله‌‌ده او بینانین ایچینده-چؤلونده دولاشیر…
هه، گئرچکلیک آجی دا اولسا، بودور. دانیشمادیقجا و یا غضبله، سئوگیسیز دانیشدیقجا «پالازین آلتیندان» سوروشوب گئدیر… بو ائلئمئنتلرله دولودور بیزیم شهریمیز، ائولریمیز، کندلریمیز…
بو، یازیچینین تاریخی اونوتدورماماق جهدی کیمی دیرلندیریله بیلرمی؟
هر ایزده بیر تاریخ وار. هر قان ایزینده، هر سئوگیده، هر نیفرتده ده عئینن. آما تاریخین آوراسینا گیرمک، توخونماق اولمایینجا اوردان یازماق چتیندیر…یئنه عینی یئره گلدیک چیخدیق – قوخولار، رنگلر، سسلر مطلق دویولمالیدیر…
چوخ دویولور… هر ترپه‌نیشده…پنجره‌نین قاباغیندان کئچن واقونلاردان مازوت اییی گلیر… بیر ده او زامانین باکی‌‌سینین کوچه‌لری…
هه… مازوت و نئفت قوخوسو منیم یارالی یئریمدی. بیرده کولکلر. اولکی حکایه‌لریمی اوخویانلار بونو دویاجاقلار. «کولکلی شهرین سیرلری» سلسله‌سیندن… اوردا بو سئوگیلرین باشلانغیجی وار. آما نه قدر یازسان دا، باکی سندن قاچا و گیزلنه بیلیر. عمومیتله، باکی انسانلاریمیز کیمی یاخشی معنادا گیروه‌چیل و چئویکدیر، او سنی ایسته‌دیگی آندا بارماغینا دولایا بیلر و اونون تصویرین، روحونا، موسیقیسینه گیرمک چوخ ریسکلیدیر.
باکی‌‌نین «صاحیبی» اولماق مومکوندورمو؟
یوخ. قطعی اولاراق -یوخ! بو شهر یالقوزاق جاناوار کیمیدیر.
بس انسانین؟
قطعیین! انسانینی دا بو شهر یئتیشدیریر، باشینا-گؤزونه دؤیه-دؤیه، کولکلری ایله فیشتیلیق چالا-چالا بیر ده دؤنوب باخیرسان کی، انسانی دا دؤنوب باکی اولوب.
تکجه باکیمی؟ استانبولدا، موسکوادا یاشامیسینیز…
موسکوادا یوخ، استانبول، گنجه، شاماخی، اؤزللیکله شکی. باشدان-آیاغا سیرر شهرلر. امپئرییا پایتختلری منیم شهرلریم اولاممیر، سیرلرینی هامییا آچمیش شهرلردیر، دئیه‌سن استانبولو دا بو معنادا تام سئوه بیلمیرم.
ماراقلیدیر، حاقلیسینیز، آما من ایری شهرلر اوچون دئیرم بونو، استاتوسون فرقی یوخدور، هاردا آدام چوخدورسا، یالنیزلیق او قدر چتین اله دوشور. باخمایاراق کی، اثریمیزین قهرمانی یالنیزلیقدان اذیت چکیر. لاکین او بیری یاندان دا مئر، سانکی هر شئیی او یالنیزلیغا دییشردی…
…اولا بیلر. بؤیوک شهرلر توریستلرین میندیگی آت کیمیدیر-یورغون و سیرسیز. توریستلر ده بو شهرلری تنها بوراخمیر، یورور و آشیندیریر.
مقصد بی، یازیچی اثرینده «مئساژ» اؤتورمه‌لیدیرمی؟
خیر، یازیدا مئساژ وئرمک ایدعاسی ساختاکارلیقدیر منه گؤره. هانسی مئساژ؟ متنینی یاز، وسسالام.
یعنی: «بونونلا نه دئمک ایسته‌ییرم؟» دئیه دوشونمورسونوز هئچ زامان؟ و یا: «بو مئساژی هانسی سؤزه گیزله‌دیب اؤتوره بیلرم؟»
یوخ، «بونونلا نه دئییرم؟» دئیه دوشونه بیلمیرم. منجه، بو یازیچینین و ادبیاتین ایشی دئییل.
قارا شهری کؤچورمک هاردان عاغلینیزا گلمیشدی او زامان؟ سونرادان گئرچکلشدی…
ایللردی بونو یاشاییردیم ایچیمده و ایندی ده او حیس وار، آما مجازی معنادا. ماددی آنلامدا مندن اولسایدی، قارا شهردن بیر چوخ ائلئمئنتلر قالمالییدی. قارا شهرده باکی‌‌نین اکثر سیرلری یاتیر منجه، حتّی دونیوی سیرلری ده…
هارا اولاجاق او سیرلر؟متنلر، سسلر، گئن یادداشینا کؤچه‌جک، ایته‌جک، یا گئده‌جک؟
یالنیز ادبیات، موسیقی، بیر سؤزله، صنعت بو باره‌ده نسه دئیه، دانیشا بیلر.
گؤز اؤنونده تراومالی بیر انسان وار. باغیشلایین، لاکین مطلق سوروشمالییام، بس بو اثری یازدیران تراومالار واردیمی؟
تراوما!…البته، اثرده قهرمانلار تراومالی گؤرونه بیلر، متنده‌کی سیتواسییالار تراوما درینلیگینه قدر آپاریب چیخارا بیلر، آما کناردان تراوما یازیچی‌‌دادیر کیمی گؤرونسه بئله، دئییل منجه، یازیچی ایچی، متن چوخ مورکب بیر سیستئمدیر. ایشین ان آشکار طرفینه باخماق ایسته‌‌سک، یازیچینین بوتون بو کیمی تراومالاری ایچیندن کئچیریب سئوگییه چئویرمه‌سینی ده نظردن قاچیرمامالییق.
بونا «باشقالارینین فاجعه‌‌سیندن تاثیرلنمک» کیمی یاناشماق اولارمی؟ مثلا، ائشیتدیگیم، گؤردویوم چوخ شئی یادیما دوشور، اؤزومو باغیشلایا بیلمیرم، حالبوکی او حادثه‌‌ده هئچ نه مندن آسیلی دئییلدی، هئچ من یوخام اوردا. هئچ نه ائده، هئچ نیی دییشه بیلمزدیم. او معنادا تراومالار واردیمی؟
…اگر اوخوجو متنله تماسدا اؤز تراومالارینی خاطیرلایا، اونلاری اوووندورا و یا داها دا درینده گیزلتمه‌یه چالیشیرسا، بورادا یازیچی دئییل، متن اشتراک ائدیر، یاخود اوخوجویلا باش‌‌باشا قالمیش حال شرطدیر. ایسته‌نیلن حالدا، یازیچی هر یئرده وار، عینی زاماندا دا اثرده‌کی هئچ کیم یازیچینین اؤزو اولمایا بیلر. من مئر ده اولا بیلرم، او اوشاق دا، او قادین دا. آما منیم وارلیغیملا یازار، روح، خاطیره وارلیغی باشقا شئیلردیر. ان اؤنملیسی بوتون قهرمانلارینی سئون، آنلایان و آنلاماغا چالیشاراق اونلاری دا باشقالارینا آنلاتماغا چالیشان بیر آتموسفئرین اولوب-اولماماسیدیر. بو وارمی، یوخمو اونا هر اوخوجو اؤزو قرار وئرمه‌لیدیر.
سیزینله بیر شئیی ده بؤلوشمک ایسته‌ییرم. بو آدام، سانکی آتاسی قدر ده شهر مئرینین اوغلودور. نئجه؟ یعنی آنا حتّی اؤزو ده آییرد ائده‌‌ممیر، اونو اریندن دونیایا گتیریب، یوخسا ایچینده‌کی سئوگیدن؟
هه، بو یوزده یوز وار اولان ائلئمئنتدیر، بیر آز دا گیزلیدیر.
من بونا «ائلئمئنت» دئمزدیم، اثر بو مبارزه‌نین اوستونده قورولوب سانکی. قادین بو فیکری اؤزونه یاخین قویماماغا چالیشیر، عوضینده اوغلونو اوزاق توتور. یعنی، اونو باشقا کیشیدن، آما ایچینده‌کی او کیشییه غضبله سئودیگی کیشییه سئوگیدن دوغوب و دوشونور کی، روحو کیمین یانیندادیرسا، اوغلان دا اوندان اولمالییدی.
بو، آرتیق بیزیم دئییل، پسیخیاترلارین و تنقیدین ایشیدیر. کیم بیلیر، بلکه معلوم اولاجاق کی، اوغلان ائله مئرین اوغلودور…
لاکین من قطعیین او سِحری مئرله فیزیکی یاخینلیغا ائندیرمیه‌جگم. باغیشلایین، مؤلیف اولا بیلرسینیز، آما قادینی آنلامامیسینیز…
او قادینی منیم قدر آنلایان وارمی عجبا؟ اولکی حکایه‌لریمه نظر سالین. بیزیم قادینلارین اؤز سیرلری وار و سیرلر چوخ مورکب و قاریشیقدیر. بیزی مین ایللر بو قادین روحو قورویوب، محض بو تیپ روحلار حفظ ائدیب. بو، نه مسلمان شرقین، آوروپا خاچپرستلیینه خاص اولان خصوصیت دئییل. بو بیزی یاشادان و حیاتا باغلایان ان واجیب ائدن تکلیکدیر.
دویدوغومدا قالماغا اصرارلییام. قادینام و منه گووه‌نین.
گلین بو دفعه سوالی من وئریم- قادینی سئوه بیلیرسینیز،یوخسا؟..
قادین چوخ دوغمادیر، منه کیمی‌‌سه خاطیرلادیر. اونو بیرباشا سئوه بیلمیرم، آما تانییرام. تانییرام و اونو ترک ائتمیه‌جگم…
باخین، ایندی بیلدیم کی، اثر سیزی توتوب، داها دوغروسو، سیز ده اثری توتموسونوز. او قادین بلکه ده اثرین ان شاهانه قهرمانیدیر.
راضییام، البته. او دوروش، او گئدیش، او سویوقلوق. او مئره حیرانلیق، آجی، چاره‌سیزلیک، تنهالیق. او «مؤحتشم» قادین هر گئجه گیزلیجه آغلاییردی… آغلاردی یعنی، باشقا جور اولابیلمز. بیلیرسینیز هاردا دویدوم؟ آخشام ائوه قاییدان اوغلونا دئییر کی، ایجلاسدا لنگیدیم، سونرا دا سنی ناراحات ائتمه‌دیم کی، تزه وظیفه‌‌ن وار. نه قدر تنهادیر. آما اوغلو گئتمه‌یه یئر، مثلا، یئلئنانی تاپسایدی، ائوه گلمیه‌جکدی.
گلمیه‌جکدی، اونون کیمی قادینلار همیشه تک قالیر…
حئیف…
حئیف، البته، آما او قادین و دوروشویلا چوخ گؤزلدیر…فرقلی، گؤزل یئرلره گئدیب چیخدیق، تشککور ائدیرم…
من سیزینله اوز-اوزه اوتوروب بؤلوشمک ایسته‌دیگیم شئیلری سئچمیشم. تنقیدین باخیشی تنقیدین باخیشیدیر. منسه اوخوجویام. مثلا، من انسانلارین حیوان باشلی گؤرونمه‌سیندن، اثرین «اولیسس»ه اوخشاماسیندان دانیشیب سیزی یورماق ایستمه‌دیم، کفایت قدر یازیلیب…
…میفولوگییامیزا، کئچمیشیمیز، فولکلوروموزا، قونشوموزا، اؤزوموزه نظر سالاق بلکه، اولیسسه یوخ…
«شهر مئری» سیزه نه وئردی؟ سوال اوخوجونو چاشدیرا دا بیلر، آما بو بیرباشا اونون اؤزویله باغلیدیر، یعنی، اوخوجودان نه آلدینیز؟
داها چوخ ایلک کتابدا حیس ائتمیشدیم اوخوجو تماسینی. قورخموشدوم و آنلامیشدیم کی، یازیچی-اوخوجو و عکس علاقه‌‌لر یایین ائولری، ادبیات علاقه‌‌لندیریجیلری واسطه‌لری ایله قورولمالیدیر. اونا گؤره قورخموشدوم کی، کتاب ایندوسترییاسینین سیستئمی فورمالاشماییب بیزده. «شهر مئری»نده ایسه آز قالا باش گیجلندیریجی شهرت هاواسی گلیردی، داها دوغروسو، او زامانکی محیط و خصوصیله ام.کا.ام بونو گتیرمک ایسته‌ییردی کی، منده درحال اؤزومه قاپاندیم و آنلادیم کی، ادبیاتدا شو قدر ضررلی هئچ نه یوخدور. منیم اوچون اوخوجونون فیکری چوخ اؤنملی اولا بیلر، لاکین یازیچی-اوخوجو علاقه‌‌لرینی ائله قورماق لازیمدیر کی، بو، یوروجو ایشه چئوریلیب یازیچینی توکتمه‌سین. یازیچی یازمالیدیر-بیتدی!
یعنی بیر قدر الچاتماز اولمالیدیر؟
بیر معنادا بلی، یازیچینی بو قدر مورکب علاقه‌‌لره بوراخماق، اجتماعی فعالیته جلب ائتمک، خصوصی پیار لایحه‌لره قوشماق، سونرادان اونو ایتیرمه‌یه گتیریب چیخاریر. هله او دا اولا یازارلارین بو جدی پوزالاری، داهیانه‌لیک و ایچ روح صحبتلری…
مقصد بی، رومان سونرا روسییادا، اوکراینادا، ایراندا، گورجوستاندا چاپ ائدیلدی، آرد-آردا. بو گون آذربایجاندا یئنی اوخوجو یئتیشیر، اونون دا حاقی چاتیر «شهر مئری»نی اوخوسون. مثلا منیم طلبه‌لریم، اونلارا رومان باره‌ده دانیشمیشام، لاکین نئجه اوخوسونلار؟ رومانین آذربایجاندا تکرار نشر باره‌ده دوشونمگین واختی یئتیشمه‌ییبمی؟
بیر نئچه ایل اول تکلیف ائدیلدی، لاکین ائتمه‌دیم. غریبه گله بیلر، ایشینی-گوجونو بوراخ، حیاتینی یازماغا صرف ائله، بیر نئچه اؤلکه‌ده تانین، لاکین اؤز اؤلکه‌‌نده چاپ اولونما. آما سببلر وار. کتاب صنایعدیر، یازیچیلیق صنعتدیر، ایشدیر، قونوراردیر، بو اولماسا، آلینمیر. اونسوز دا صنعتین محرومیتلری وار، اولسا دا، چکه‌جگیک، اولماسا دا (گولور). حاضیردا تورکییه‌نین بیر یایین ائوییله اوچ ایللیک آنلاشمام وار و بو آنلاشمایا گؤره بو اوچ ایل مدتینده نینکی رومان، هئچ بیر جمله‌‌مده اونلاردان اذنسیز هئچ بیر یئرده گؤرونه بیلمز. بو مصاحبه‌نی بئله اونلارلا راضیلاشدیرماق زوروندایام.
اومیدوارام اوچ ایل سونرا سیزی بیزه گئری وئره‌جکلر…
نه گؤزل دئدینیز: «سیزی گئری وئرمک»… او قدر ده بؤیوتمه‌یک، اونسوز دا یازدیغیمیز آنا دیلینین بورجو وار بوینوموزدا، بلکه او بورجو قایتارماغی دوشونک. عزیز دوست، تشککور ائدیرم. اعتراف ائدیم کی، ایلک دفعه دیر «شهر مئری» حاقیندا دانیشیرام و اعتراف ائدیرم کی، عاغلیما دا گلمزدی کی، نئچه ایل مئدیادا اولاسان، سوساسان، آخیردادا بیر خانیم یازار سنی راضی سالا و باخاسان کی، اؤزوندن خبرسیز اثرین باره‌ده هئچ دانیشمادیغین قدر دانیشمیسان…چوخ خوش اولدو.
بو، بلکه‌‌ده باکی تراموایلارینین رئلسلرینین پاریلتیسینی حیس ائتمک کیمیدیر. بیرلیکده خاطیرلادیق…
هئچ کیمه دئمه‌‌یین، آما بو گونلرده اوزرینده ایشله‌دیگیم بیر اثرده محض همین تراموایلاردان یازیرام…